7 Aralık 2013

Muhteşem Rahatsızlık: Stanley Kubrick

Aylık Sonar dergisinde yayınlanmış bir inceleme yazım.

...... ..... ..... .....
..... ...... ....... .....
..... ..... ...... .....
.....


“Ben o filmleri bir daha izleyemem, bana bir kez yetti” dedi eşim. Sözünü ettiği filmler Otomatik Portakal ve Cinnet idi. Bu yazıya başlamadan önce tüm Stanley Kubrick filmlerini bir kez daha  izlemeye karar vermiştim ve elimde DVD’lerle evden içeriye girdiğimde bu tepki ile karşılaştım. Ben ise bu filmlerin bazılarını dört kez izlemiştim, ve her birini dört kez daha bayıla bayıla izleyebilirdim.

Aslında bu çok da şaşılacak bir durum değil. Kubrick filmleri tüm dünya üzerinde benzer kutuplaşmış tepkilere neden oluyor. Çünkü bu Bronx / New York doğumlu sıradışı yönetmen hiçbir zaman seyircisine hoş duygular yaşatmayı hedeflemedi ve hep “zor” bir yönetmen oldu. O, hikayelerini herkesten farklı bir biçimde anlatmayı seçmişti, zaman zaman “soğuk, anlaşılmaz ve sıkıcı” bulunma pahasına…

1960’tan hayata veda ettiği 1999 yılına kadar sadece dokuz film çekmişti Stanley Kubrick. Ve bir yaptığını asla bir kez daha yapmadı: Bu dokuz filmin her birinin türü, konusu ve anlattığı dönem birbirinden farklıydı, her çalışmasında yeni bir keşfe çıktı, yeni bir risk aldı. 2001: Bir Uzay Macerası’nda bilim-kurgu, Otomatik Portakal’da şiddet, Barry Lyndon’da bol kostümlü 18. yüzyıl dönem filmi, Cinnet’de korku, Full Metal Jacket’da savaş, Gözü Tamamen Kapalı’da psiko-drama türünü yeniden tanımladı. Ama hepsinin ortak bir yönü vardı, mükemmel bir “işçilik”. Işık, hareketli kamera çekimleri, zoom’lar, çerçeveler, ve kompozisyonlardaki virtüözlük nefes kesici idi. Bir Kubrick filmini seyrederken her bir kare için saatlerce uğraşıldığını hissedersiniz, ki iki filmi arasına uzun seneler koyan bir yönetmen için bu yanlış bir tahmin değildir.

İlk yönetmenlik denemelerindeki başarısından sonra, Kubrick Hollywood yapımcılarının dikkatini çeker ve 1960’ta bir üstün prodüksiyon Spartacus’ün yönetmenliğini devralması için davet edilir. Filmin yapımcısı ve dönemin yıldız oyuncusu Kirk Douglas, Kubrick’in projenin büyüklüğünden ürkeceğini ve fazla ahkam kesemeyeceğini düşünmektedir. Oysa tam tersi olur, Kubrick kendi standartlarını ve tarzını filme yerleştirir. Öyle ki, Hollywood alışkanlıklarına sahip bazı ekip üyeleri bu durumdan rahatsız olur: Filmin görüntü yönetmeni Russel Metty “benim işime karışıyor” diye yapımcılara şikayete gittiğinde Kubrick’in yanıtı kısadır: “Sen şurada otur ve hiçbir şey yapma”. Metty bu isteğe uyar, ve işin ilginç tarafı “oturup hiçbir şey yapmadığı” bu çalışması ile o sene En İyi Görüntü Yönetmeni olarak Oscar ödülünü kucaklar.

Filmlerinin başarısına rağmen, Amerikan film endüstrisi ile bir türlü geçinemeyen Kubrick Spartacus’ün ardından Amerika’yı terk eder, Londra’ya yerleşir, ve ölümüne dek tüm filmlerini burada çeker. 1962’de çektiği Lolita’da bir tabu ile flört eder, 1964’teki Dr.Strangelove’da kahraman asker öyküleri ile büyümüş bir toplumu nükleer bomba üzerine bir komedi ile şaşkına çevirir. 1968’te çektiği 2001: Bir Uzay Macerası sinemada bir devrimdir, bazı eleştirmenlere göre tüm zamanların en iyisidir. 1971’de yine çok tartışılan bir filme imzasını atar. Otomatik Portakal’da sadece cinsellik değil, filmdeki şiddet de tartışma konusudur, ve kimilerine göre rahatsız edicidir. Bu filmde Kubrick bireysel özgürlüğün sadece “iyi vatandaş”lara özgü bir hak olmadığını anlatmaya girişir, ve sadist bir genç adamın ifade özgürlüğünü şok edici görüntüler eşliğinde savunur. 1975 yapımı Barry Lyndon’da keskin bir yön değişikliği gerçekleştirir, devasa tablolarla süslü 18.yüzyıl odalarını bize müthiş bir görsellikle sunar. Kubrick, soğukluk ve yalnızlık hissini başarı ile perdeye yansıtabilmek için sadece mum ışığı ile görüntü alabilmeyi sağlayan ve bu film için özel olarak geliştirilmiş kamera lensleri ile çalışır. Sinema tekniğine yaptığı katkılar bir sonraki filminde de devam eder. Bugün televizyondaki konser ve maç yayınlarında bol bol gördüğümüz Steadicam (yürüyen bir kameramanın vücudunun önünde özel bir düzenekle taşıdığı ve titreme etkisini sıfıra indiren kameralar) ilk kez Kubrick’in 1980’de çektiği Cinnet-The Shining’de küçük Danny’nin otel koridorlarındaki bisiklet turları ve finaldeki labirent sahneleri için kullanılır. 1987’deki Full Metal Jacket, Vietnam’ı görenler tarafından savaşı en gerçekçi anlatan film olarak değerlendirilir. Ve 12 yıllık bir aranın ardından 1999’da son filmi Gözü Tamamen Kapalı’yı çeker.

Kubrick söz konusu olduğunda sormamız gereken soru şu: Sinema sanatı –ve hatta genelde sanat- biz insanlarda nasıl bir etki bırakmalı? Bizi iyi mi hissettirmeli, bize hoşça vakit mi geçirtmeli? Eğer öyleyse Kubrick bu işi pek beceremiyordu. Ama eğer sanat bize yeni ufuklar açan, sıradandan farklı düşünmeyi  öğreten bir araç ise, Kubrick muhteşem bir dehaydı. Sanırım eşimle ayrı düştüğümüz nokta burası…

3 yorum:

  1. Seyrettiğim her filminin sonunda beni dakikalarca yerime mıhlayan adam...Tek kelimeyle sinemanın dahisi!Çok yalın ve akıcı bir inceleme yazısı olmuş.Eline sağlık sevgili Emre...

    YanıtlaSil
  2. Aaa İlker'cim, niye senin adın "Unknown" diye çıkıyor. Teşekkürler güzel yorumun için.

    YanıtlaSil
  3. Hiç bilmiyordum kubrick'in ne ilginçmiş hikayesi...

    YanıtlaSil